“ایران باستان و جهان کلاسیک” نمایشی از جلوه های
شکوهمند ایران باستان و تاثیرات آن بر تمدن های روم و یونان
در موزه “گتی ویلا” و قدم زدن مجازی در کاخ تخت جمشید
فیروزه خطیبی
“بنیاد فرهنگ“ با به اتمام رساند ن برنامه های موفق سال نوی ایرانی، از جمله جشن بزرگ نوروزی در دانشگاه “یوسی ال ای“ که بیش از ۳۰ هزار نفر در آن شرکت کردند و اجرای کنسرت موسیقی در محل “پاسیفیک سمفونی“ در اورنج کاونتی، دور تازه ای از فعالیت های فرهنگی – هنری خود را آغاز کرده است.
این نهاد غیرانتفاعی، غیرسیاسی وغیر مذهبی حامی فرهنگ و هنر ایران در جنوب کالیفرنیا، در برپایی نمایشگاه باشکوهی تحت عنوان “ایران باستان و جهان کلاسیک“ در رابطه با تمدن و میراث های فرهنگی و هنری ایران باستان که از تاریخ ۶ آپریل تا ۸ آگوست ۲۰۲۲ در محل موزه “گتی ویلا“ برگزار می شود همکاری داشته است.
موزه “گتی ویلا“- محل نمایش برخی از بهترین و موثق ترین نمونه های آثار باستانی ملل تاریخی از جمله ایران، یونان و روم – در شهر “ پسیفیک پلیسیدز “، برگزار می شود، امسال برای نخستین بار در ایالات متحده آمریکا تاثیرگذاری ایران باستان برتمدن های مشابه در غرب، از جمله یونان و روم را برجسته می سازد.
نگاهی به تاریخ ایران باستان
با پیدایش دولت ایلام از ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح ، ایران باستان یا “پرشیا“ به عنوان اولین قدرت متمرکز در عرصه فلات ایران، آغازی برای تاثیر فکر، هنر و تمدن مردم فلات ایران بر دیگر تمدن های پیرامون آن از جمله نواحی بین النهرین، مصر و اقوام ساکن کوهستان های فلات ایران از جمله کاسی ها و لولوبیان بوده است. آثار تمدن ایران باستان را می توان در بین نقوش برجسته سومری ها، آشوری ها، بابلی ها در بین النهرین و یا در میان آثار کشف شده از شهرهای کهن شوش، نینوا و بابل دید.
ایلامی ها اقوامی بودند که از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح تا هزاره اول پیش از میلاد مسیح بر بخش بزرگی از مناطق جنوب و غرب ایران فرمانروایی داشتند. ایلام باستان بر حسب تقسیمات جغرافیایی – سیاسی امروز شامل سرزمین های خوزستان، فارس، ایلام و بخش هایی از استان های بوشهر، کرمان، لرستان و کردستان می شود.
ایلامیان که تمدن قابل توجهی داشتند، از راه دریایی و شهر سوخته در سیستان، با تمدن پیرامون رود سند “هند“، و از راه شوش با تمدن “سومر“ در ارتباط بوده و در واقع آن ها اولین مخترعان خط در ایران هستند.
قدرت یافتن مادها، نخستین سلسله های پادشاهی و امپراطوری “اوان“ در شمال دشت خوزستان که ناگهان فروپاشید، هرج و مرج و تاخت و تاز گوتیان زاگرس نشین را در پی داشت. جالب است بدانیم که تا پیش از ورود اقوام آریایی (مادها و پارس‌ها)، تاریخ ایران به مدت هزار سال منحصر به تاریخ ایلام بوده است. سرزمین اصلی ایلام در شمال دشت خوزستان بود و فرهنگ و تمدن آن از شرق رود دجله تا شهر سوخته زابل و از ارتفاعات زاگرس مرکزی تا بوشهر اثرگذار بوده‌است.
در ایران گروه هایی با تمدن و فرهنگ های گوناگون قرن ها پیش از مهاجرت آریایی ها به این سرزمین ، زندگی می‌کردند . مردمانی که با خلاقیت، استعدادها و ارتباط با شرایط جغرافیایی محل سکونتشان- فلات ایران – تاریخ، فرهنگ و تمدن خودشان را به وجود آوردند.
در آن دوران پرشکوه از تاریخ باستان (از۵۵۰ پیش از مسیح تا سال ۶۵۰ بعد از مسیح و آغاز حمله اعراب) “پرشیا“ که در پروژه مدرن سازی دوران پهلوی اول نامش به ایران تغییر داده شد، قدرتمند ترین ملت درغرب آسیا به شمار می رفت. در دوران پادشاهی سه سلسله هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان که وسیع ترین، بزرگ ترین و درعین حال پیچیده ترین امپراطوری های جهان را کنترل می کردند، ایران با همسایگان و همتایان پرقدرتی چون یونانی ها و رومی ها رقابت می کرد. رقابت هایی که بویژه در آثار کشف شده از آن زمان به خوبی آشکار است.
امروز، گزینه ای از این آثار باشکوه و تماشایی ایران باستان، از موزه های بزرگ جهان گردآوری شده تا در نمایشگاه تازه“ ایران باستان، جهان کلاسیک “ در “گتی ویلا“ جلوه های فرهنگی و هنری ایرانی را در مقایسه با همتایان یونانی و رومی آن به نمایش بگذارد. علاوه بر این، دیدار کنندگان می توانند از طریق دو نمایشگاه جنبی دیجیتالی، هم به شکل حضوری و هم از طریق آنلاین تاریخ ایران باستان را بطور مجازی تجربه کند.
علیرضا اردکانی: “ این نمایشگاه استثنایی یک سکوی بلند مرتبه فرهنگی و جایگاهی است برای آموزش کسانی که هنوز با قدمت تاریخی و فرهنگ پربار ایرانزمین آشنا نیستند“
ارتباط تنگاتنگ بین سه ابرقدرت جهان باستان
بنا بر گفته مدیران موزه گتی، آقای تیموتی پاتز، خانم ماریا هامر- تاتل و آقای رابرت تاتل ، ایرانیان، یونانیان و رومیان بزرگ ترین قدرت های جهان باستانی بوده اند و پژوهش ها نشان می دهد که چگونه این سه قدرت بزرگ تاریخی در موارد مختلف از جمله رزم آرایی، تبادل زبان، مذهب و تجارت به هم نزدیک بوده و در زمینه هنرها از جمله پیکر نگاری و تندیس پردازی با یکدیگر ارتباط داشته اند: “ اشیاء باشکوه و تماشایی که به نمایش گذاشته شده، بیانگر بارزی از هویت چشمگیر فرهنگی – سیاسی ایرانیان باستان است. این آثار به ما نشان می دهد که هریک از این ابر قدرت های دوران باستان، تصاویری از هویت، ارزش ها و استعدادهای خودشان داشته و هر کدام به شکلی فرهنگ و هنر همتایان خودشان را تحت تاثیر قرار داده اند.“
تیموتی پاتز رئیس موزه “گتی ویلا“ می گوید: “ من به عنوان یک باستان شناس حرفه ای که در این رشته آموزش دیده، بی نهایت خوشحالم از اینکه هم دیدارکنندگان حضوری در محل “ویلا “ و هم آن دسته از تماشاگرانی که به صورت آنلاین به ما خواهند پیوست می توانند دو نمایشگاه دیجیتالی را هم تجربه کنند که با استفاده از تکنولوژی پیشرفته به دیدار کننده اجازه می دهد که به صورت مجازی وارد تخت جمشید باستانی شود، از پله های قصر بالا برود و خود را در آن زمان و مکان حس کند تا بتواند درک بهتری از فرهنگ ها و آثار باستانی آن زمان و مکان دور از دست پیدا کند.“
برخی از آثار باستانی به نمایش درآمده در نمایشگاه “ایران کلاسیک و جهان باستان“ شامل تندیس هایی از شاهان و خانواده سلطنتی ایران باستان است. هم چنین اشیای چشمگیر تجملی و زینت آلات، نگاره های آیینی و مذهبی و اسناد و مدارک تاریخی که از برخی از بزرگترین و معتبرترین موزه های آمریکا، اروپا و خاورمیانه برای نمایش در این نمایشگاه گردآوری شده است.
آقای جفری اسپایر، کیوریتور اصلی نمایشگاه می گوید بسیاری از قطعات و اشیای هنری درخشان در این نمایشگاه که متعلق به یک دوران ۱۲۰۰ ساله ایران باستان است برای نخستین بار در ایالات متحده آمریکا به نمایش گذاشته می شود: “ ما حقیقتا به برگزاری چنین نمایشگاهی در کالیفرنیای جنوبی، محل زندگی بزرگترین جامعه ایرانی خارج از ایران و مراکز آکادمیک مهم این نواحی که خود را وقف تاریخ، فرهنگ و هنر ایران کرده اند افتخار می کنیم.“
آقای علیرضا اردکانی، مدیر اجرایی “بنیاد فرهنگ“ از علاقه و احترام خاصی که این نهاد حامی فرهنگ و هنر ایران برای موزه “گتی ویلا“ قائل است می گوید و اینکه چگونه این موزه در طول چند سال گذشته کوشش در شناساندن تمدن باستانی ایران به کل جامعه داشته است: “ همانطور که می دانید ما نخستین بار در سال ۲۰۱۳ در برگزاری نمایشگاه “استوانه کوروش بزرگ“ با “گتی ویلا“ همکاری داشتیم. این بار هم مشتاقانه منتظر بودیم تا فرصت تازه ای پیش بیاید تا بتوانیم یک بار دیگر در ارتباط با جلوه های گوناگون تمدن و فرهنگ باستانی ایران با آن ها همکاری کنیم. “
آقای اردکانی می گوید آقای تیم پاتز مدیر موزه “گتی ویلا“ و همکارانش در سال ۲۰۱۹ در رابطه با برگزاری این نمایشگاه تازه با “بنیاد فرهنگ“ تماس گرفتند: “آن ها ایده اصلی و چند و چون برگزاری نمایشگاه را با ما در میان گذاشتند و ما بلافاصله متوجه کیفیت برتر این پروژه شدیم و تصمیم گرفتیم از آن حمایت کنیم. “ایران باستان و جهان کلاسیک“ یکی از مهم ترین و بزرگ ترین نمایشگاه هایی است که تا امروز در ایالات متحده آمریکا درباره ایران باستان برگزار می شود و می تواند در شناساندن میراث های تاریخی ایران به جوامع مختلف بی نهایت موثر باشد. این نمایشگاه استثنایی یک سکوی بلند مرتبه فرهنگی و جایگاهی است برای آموزش کسانی که هنوز با قدمت تاریخی و فرهنگ پربار ایرانزمین آشنا نیستند. ما بی نهایت خوشحالیم که می توانیم در کمک به برگزاری چنین نمایشگاه ارزنده و استثنایی سهمی داشته باشیم و امیدواریم که این نمایشگاه هم بتواند یکی از موفق ترین نمایشگاه های تاریخ موزه “گتی ویلا“ باشد. “
جلوه هایی از خدمات کوروش بزرگ
پژوهش ها در رابطه با نمایشگاه “ایران باستان و جهان کلاسیک“ نشان می دهد که کوروش بزرگ، کشوری بسیار مهم در میدان تاریخ جهان به وجود آورد و خاندان هخامنشی توانست در مدت زمان کوتاهی به یکی از بزرگترین و قدرتمند ترین امپراطوری های زمان خود تبدیل بشود.
“هگل“ فیلسوف آلمانی معتقد بود که تاریخ سیاسی جهان با حکومت هخامنشی آغاز می شود. یکی از مهم ترین ابتکارات سیاست ملی هخامنشیان که بر اساس عدل، عدالت و آزادی اجتماعی پایه گزاری شده بود، ساختارهای منظم سیاسی و اجرایی که یکپارچگی کامل ایران را تأمین می‌کرد بود. کشور وسیعی که به صورت ساتراپ‌های منطقه‌ای و با هدایت و رهبری شاهنشاه و همزمان با حکمرانی آزاد ساتراپ‌ها اداره می‌شد.
اهمیت دودمان هخامنشی تنها در کشورگشایی و قدرت نظامی نبود بلکه بخاطر ایجاد یک حکومت مرکزی نمونه که قادر به فرمانروایی پیروزمندانه براقوام گوناگون با زبان ها، آداب و رسوم، مذاهب و باورهای گوناگون بوده اند شناخته و ارج گذاشته می شود. حکومتی که در آن زمان، توانست بستر امنی برای همبستگی و همزیستی مسالمت آمیز بین فرهنگ های گوناگون تحت یک حکومت واحد را به وجود بیاورد .
ایده های نوین سیاسی و فرهنگی دوران هخامنشی در بنیانگذاری و پی افکنی امپراطوری های بعدی از جمله یونانی ها، پارت ها، رومی ها و ساسانیان تاثیر بسزایی داشت.
درباره نمایشگاه
بخش اول نمایشگاه برقراری امپراطوری هخامنشی را در دوران نیمه قرن ششم پیش از میلاد و زمانی که کوروش بزرگ غرب آسیای صغیر(ترکیه کنونی) و بخش هایی ازمستعمرات یونان را تسخیر کرد به نمایش می گذارد. تندیس های دوران هخامنشی، ظروف نقره و جواهرات آن دوران در کنار روایت یونانیان از این جنگ ها به نمایش گذاشته شده است. ابتدا اهالی بومی، مستعمره ها و شهرهای یونانی که از دیرباز در نقاط ساحل غربی آسیای صغیر مستقر شده بودند در مقابل لشکرکشی های هخامنشیان و پارسیان که خواستار تسلیم آن ها بودند مقاومت کردند اما درنهایت به میل خود به زندگی زیر لوای یک امپراطوری دمکراتیک رضایت دادند. در نمایشگاه “گتی ویلا“ شاهد آثار بجا مانده از اهالی این نواحی هستیم که درهم آمیزی است از سبک های هنری و فرهنگی ایرانی و یونانی و انعکاسی است از مظاهر و عوامل محیطی که در آن می زیسته اند.
بخش دوم نمایشگاه “ایران باستان، جهان کلاسیک“ از دوران ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح آغاز شده و تا دوران غلبه اسکندر مقدونی بر امپراطوری هخامنشیان ادامه دارد. در آن زمان یونانیان مدتی بر ایران حکومت کردند اما به زودی اشکانیان قدرت را به دست گرفتند و تبدیل به امپراطوری قدرتمندی چیره بر ایران، شرق نزدیک و نواحی دیگر ازجمله سرزمین های تحت تسلط امپراطوری عثمانی و بخش هایی از “بالکان“ شدند و به مدت ۵۰۰ سال در این مناطق حکمرانی کردند. اشکانیان ابرقدرت و بزرگترین رقیب روم باستان در سواحل مدیترانه جانشین یونانی ها و ناحیه “بین النهرین“ هم تبدیل به میدان جنگ و زورآزمایی این دو قدرت بزرگ شده بود.
در نمایشگاه آثاری چون ظروف نقره ای شامل جام های آبخوری که برای پادشاهان و خاندان سلطنتی اشکانیان ساخته شده و مجموعه ای از اشیاء و آثار هنری تحت تاثیر یونان، بین النهرین، هخامنشیان و جوامع کوچ گرای فلات ایران به نمایش گذاشته شده است .
بخش پایانی نمایشگاه به دوران حکومت امپراطوری ساسانیان بازمی گردد که از سال ۲۲۴ میلادی آغاز شده و در آن ما شاهد تصویر تازه ای از هویت و استعداد ایرانیان و هنرهای باشکوه درباری و زیب و زیورهای سلطنتی و هم چنین تمرکز بیشتر بر جنبه های نزدیک تر به یک حکومت مرکزی و ایجاد شهرهای تازه و سیاست های نظامی تازشگر و تحمیلی هستیم. هرچند اغلب این دوران به جنگ های پیاپی می گذرد اما هم رومی ها و هم ساسانیان از امتیازات ایجاد توازن قدرت آگاهی دارند و حتی در اکثر موارد می بینیم که با همیاری و همکاری یکدیگر به جنگ دشمنان مشترک می روند و این مسئله تا سال ۶۵۱ میلادی و آغاز حمله اعراب به ایران ادامه داشته است.
در ویترین های مختلف موزه از این دوران، ما شاهد وسایل و لوازم تزئینی ساسانیان هستیم. هم چنین سکه ها، جام ها و بشقاب های نقره ای کنده کاری شده با تصاویری از زندگی شاهان وخاندان سلطنتی درکنار اشیا و لوازمی از دوران اواخر امپراطوری روم و امپراطوری قسطنطنیه که در همین راستا تزیین و شبیه سازی شده است.
در نمایشگاه جنبی “تجربه درون قصر“ دیدارکنندگان می توانند از طریق یک فیلم ۵ دقیقه ای ۳۶۰ درجه ای و استفاده از آخرین یافته های میدیا و تکنولوژی بطور مجازی از دروازه باشکوه ملل در شمال شرقی صفحه تخت جمشید عبور کنند، پا در جای پای دیدارکنندگان باستانی بگذارند، وارد تالارهای باشکوه بشوند و از قصری که پایتخت امپراطوری عظیم هخامنشی بوده است دیدن کنند. دیدار از این بخش از نمایشگاه نیازمند تهیه بلیت های رایگانی است که در محل موزه در دسترس علاقمندان قرار می گیرد. تجربه مشابهی هم از طریق آنلاین با شیوه های فعل و انفعالی در دسترس تماشاگرانی است که می توانند از سراسر جهان در آن شرکت کنند. این برنامه دیجیتالی و اینترنتی به زبان های زنده دنیا از جمله فارسی، عربی، هندی، چینی، اسپانیایی، فرانسه و انگلیسی هم قابل استفاده است.
نمایشگاه “ایران باستان و جهان کلاسیک از روز ۶ اپریل تا ۸ آگوست۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت. برای دریافت اطلاعات بیشتر لطفا به سامانه اینترنتی بنیاد فرهنگ یا گتی ویلا مراجعه کنید و یا با شماره
310-666-1546 تماس بگیرید:
Getty.edu/visit/villa
Farhang.org
